Harian Metro
8 Dec 2018
Musa Awang
Tamadun dan perundangan Islam di Tanah Melayu,
khususnya di Negeri Terengganu bukan baharu wujud. Sejarah membuktikan sehingga
1511M, seluruh kawasan Semenanjung Tanah Melayu termasuk Patani, Kelantan,
Kedah dan Terengganu menjadi taklukan Kesultanan Melayu Melaka.
Sehingga saat Sultan Zainal Abidin Shah ditabalkan
sebagai Sultan Terengganu pada 1708, sistem politik awal kerajaan Sultan Zainal
Abidin Shah telah dipengaruhi Kesultanan Melayu Melaka dengan meneruskan
pelaksanaan undang-undang Islam dan menerima Hukum Kanun Melaka dalam
pemerintahan baginda.
Penemuan Batu Bersurat bertarikh 4 Rejab 702H
(bersamaan 22 Februari 1303M) di tebing Sungai Tersat, Kuala Berang, Terengganu
pada 1887M menandakan Islam sudah bertapak di Terengganu sekurang-kurangnya 50
tahun sebelum tarikh batu bersurat itu ditulis.
Selain itu, Sultan Zainal Abidin memberikan
kedudukan penting kepada ulama dalam pemerintahan baginda. Antaranya seperti
Tok Ku Pulau Manis Sheik Abdul Malik bin Syed Abdullah, Che Buang dan Qadi Wan
Imam Mahmud membuktikan ajaran Islam menjadi pegangan hidup dan dasar politik
sejak awal penubuhan Kerajaan Melayu Terengganu.
Kapten Guillance Labe yang berada di Terengganu pada
1769M semasa pemerintahan Sultan Mansor 1 (1733M-1794M) mencatatkan bahawa
seorang anak muda Melayu dihukum mati atas kesalahan merompak dan membunuh.
Hukuman ke atas penjenayah itu dihebahkan sebagai pengajaran kepada rakyat dan
hukuman seumpama itu dilaksanakan tanpa mengira bangsa orang itu Melayu atau
Eropah.
Clifford semasa berada di Terengganu pada 1895M
mencatatkan bahawa Sultan Zainal Abidin II mengharamkan berjudi, berlaga ayam
dan semua permainan yang dianggap berdosa oleh ajaran Islam. Malah baginda
sendiri menunjukkan contoh teladan baik kepada rakyat seperti diamalkan oleh sultan
terdahulu. Clifford juga menjelaskan, Kerajaan Melayu Terengganu mengamalkan
prinsip raja berperlembagaan iaitu dengan merujuk al-Quran, al-Hadis, qiyas dan
ijma ulama sebagai asas pelaksanaan undang-undang. Selain itu, Sultan Zainal
Abidin III sendiri seorang raja alim dalam ilmu agama dan berguru dengan Haji
Wan Muhammad bin Haji Wan Abdullah dan Tok Ku Paloh.
Satu bukti nyata Kerajaan Melayu Terengganu sebuah
pemerintahan beraja berperlembagaan bertunjangkan prinsip syariah ialah
penggubalan ‘Itqanul Muluk Bi Ta’adi al-Suluk’ (Kesungguhan Raja Menyempurnakan
Perjalanan Pemerintahan Yang Adil) atau dikenali juga Undang-Undang Bagi Diri
Kerajaan Terengganu. Itqanul Muluk dimasyhurkan pada 11 Zulkaedah 1329H
(bersamaan 2 November 1911M) sebagai sebuah perlembagaan Kerajaan Melayu
Terengganu.
Kewujudan perlembagaan bertulis dalam bentuk moden
seperti Itqanul Muluk itu mengukuhkan posisi Islam sebagai undang-undang watan
bagi Kerajaan Melayu Terengganu.
Fasal 51 Itqanul Muluk menegaskan seperti berikut:
“Sesungguhnya telah disifatkan dan disebutkan dan ditetapkan selama-lamanya
Kerajaan Terengganu ini kerajaan Islamiyyah Malayuwiyyah ialah dikatakan ugama
negeri dan kerajaan maka tiadalah boleh sekali-kali sebarang ugama lain dijadi
atau disebut ugama negeri sekalipun banyak segala bangsa dan ugama diamankan
dan dibenarkan masuk diam di dalam negeri dan jajahan Terengganu.”
Fasal 2 Itqanul Muluk menyatakan: “Maka hendaklah
raja yang memerintah kerajaan Terengganu selama-lamanya adalah dia beragama
Islam dan daripada bangsa Melayu dan darah daging keturunan sultan-sultan yang
memerintah kerajaan Terengganu dan laki-laki sebagaimana tertib dan
syarat-syarat yang tersebut…”
Perjanjian yang dibuat British dengan Kerajaan
Melayu Terengganu seawal 1902, melalui draf perjanjian 1902 yang disediakan
oleh Lord Lansdowne bersama Pesuruhjaya Khas Siam di England bernama Phya Sri
Sahadeb sehingga ia ditandatangani oleh Sultan Zainal Abidin III pada 22 April
1910 (Perjanjian Terengganu 1910) adalah suatu pengiktirafan sebuah kuasa besar
dunia pada masa itu terhadap Kerajaan Melayu Terengganu. Ia juga suatu
pengiktirafan ke atas Sultan Zainal Abidin III sebagai pemilik dan pentadbir
Kerajaan Melayu Terengganu serta segala jajahan takluknya sebagai sebuah
Kerajaan Melayu Islam yang bebas merdeka.
Secara tersiratnya, Perjanjian Terengganu 1910
sebenarnya menunjukkan kebijaksanaan Sultan Zainal Abidin III dan pembesar
baginda dalam mengekploitasi ancaman Siam dan British untuk mempertahankan
kedaulatan Terengganu. Kerajaan Melayu Terengganu bukan sahaja diiktiraf
antarabangsa sebagai kerajaan merdeka dan berdaulat tetapi berjaya dilindungi
daripada ancaman kerajaan Siam sejak sekian lama.
Dengan termeterainya Perjanjian 1910, akhirnya
Itqanul Muluk dimasyhurkan pada 2 November 1911. Pada 24 Mei 1919, perjanjian
kedua antara Kerajaan Melayu Terengganu dengan kerajaan British dimeterai
(Perjanjian Terengganu 1919) di Singapura ditandatangani Sultan Muhammad II
Ibni Almarhum Sultan Zainal Abidin III (1918–1920).
Fasal 2 Perjanjian Terengganu 1919 menyatakan: “Duli
Yang Maha Mulia Sultan Terengganu akan menerima seorang pegawai British yang
dinamakan penasihat British yang akan mendiami dalam Negeri Terengganu dan
menyediakan sebuah rumah yang munasabah bagi kediamannya dan segala nasihatnya
mestilah diminta dan dituruti di dalam serba perkara dan masalah yang mengenai
pemerintahan negeri dengan tidak menyentuh perkara agama Islam.
Walaupun Terengganu menerima seorang penasihat
British, hakikatnya doktrin nasihat itu masih tertakluk kepada Perjanjian
Terengganu 1919 dan Itqanul Muluk yang menjunjung dan menjamin kedaulatan
Sultan Terengganu.
Perjanjian Terengganu 1919 adalah pindaan ke atas
Perjanjian Terengganu 1910 yang berkisar atas subjek yang sama iaitu doktrin
nasihat. Perjanjian Terengganu 1919 langsung tidak mengubah peruntukan Itqanul
Muluk. Ketinggian Itqanul Muluk mengatasi Perjanjian Terengganu 1919. Sultan
Terengganu tidak mesti tertakluk kepada nasihat British sekiranya sesuatu
perkara itu menyentuh agama Islam. Perjanjian itu hanya menyentuh pengurusan
pentadbiran kerajaan dan tidak menyentuk kedaulatan raja dan Kerajaan Melayu
Terengganu. Pada masa sama, sekiranya kerajaan British gagal melindungi
Kerajaan Melayu Terengganu daripada serangan kuasa asing, kerajaan British boleh
dikatakan mungkir perjanjian berkenaan.
Tiada mana-mana peruntukan dalam Perjanjian
Terengganu 1919 membenarkan penasihat British mengambil alih kedudukan Sultan
Terengganu dalam struktur politik. Penasihat British tidak diberikan kuasa
mengabsahkan kelulusan ordinan atau enakmen negeri, malah penguatkuasaan kuasa
eksekutif masih dibuat atas nama Sultan Terengganu. Di samping nasihat British,
pemerintahan Sultan Terengganu masih dibantu Jemaah Menteri dan Majlis
Mesyuarat Kerajaan.
Persepsi dan momokan kedatangan British ke Tanah
Melayu menghapuskan kedaulatan Islam dan ketuanan Kerajaan Melayu Islam
seharusnya diperbetulkan. Kedaulatan Islam dan Raja-Raja Melayu masih berdiri
utuh dan tegak dalam melaksanakan undang-undang syariah di negara ini.
- Penulis Presiden Persatuan Peguam Syarie Malaysia
(PGSM)
No comments:
Post a Comment